Κατάθλιψη στην εφηβεία …

Δημοσιέυτηκε στην Πανθεσσαλική Εφημερίδα ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ στις 25/5/2014

Εφηβεία, μια κατ’ εξοχήν κρίσιμη περίοδος που βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ παιδικότητας και ενηλικίωσης. Το παιδί δεν είναι πλέον παιδί αλλά ούτε και ώριμος άνθρωπος… Η εφηβεία είναι λοιπόν, μια κρίσιμη περίοδος με επαναστατικότητα, ρευστότητα και ανακατατάξεις. Θα λέγαμε αδρά ότι η εφηβεία αρχίζει γενικά περί το 11^ο έτος της ηλικίας και φτάνει μέχρι το 18^ο. Ωστόσο, η εφηβεία δεν είναι ίδια για όλους καθώς υπάρχουν μεγάλες ατομικές διαφορές στα όρια αυτά και αυτό θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από όσους έρχονται σε επαφή με τους νέους. Επίσης είναι γνωστό ότι μπορεί να παρατηρήσει κανείς εφηβική συμπεριφορά και σε μεγάλους ανθρώπους που δεν κατάφεραν να ωριμάσουν στην κρίσιμη αυτή περίοδο. Αναμφίβολα, όταν το οικογενειακό κλίμα ήταν κατάλληλο στην παιδική ηλικία, χωρίς ψυχοτραυματικά γεγονότα, ο έφηβος έχει τις καλύτερες προϋποθέσεις με τη συμπαράσταση των γονιών του να ωριμάσει και να ενηλικιωθεί.

Είναι δυνατόν όμως η εφηβεία να είναι περισσότερο ταραχώδης και επεισοδιακή από ότι συνήθως, πράγμα που θα αναστατώσει εκτός από τον έφηβο, ολόκληρη την οικογένεια. Ωστόσο, δεν είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο να έχουμε σοβαρές αναστατώσεις στην εφηβεία και στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να τις αντιμετωπίσουμε ως ψυχολογική διαταραχή. Οι ψυχολογικές αυτές αναταραχές αν δεν αντιμετωπιστούν με την ανάλογη ψυχοθεραπευτική παρέμβαση, είναι απίθανο να ξεπεραστούν ανώδυνα από τον έφηβο και αργότερα ενδέχεται να αφήσουν κάποια κατάλοιπα στην υπόλοιπη ζωή του. Επομένως, χρειάζεται οι γονείς να αναζητούν επιστημονική βοήθεια για το παιδί τους που αντιμετωπίζει ψυχολογικά προβλήματα κατά τη διάρκεια της εφηβείας διότι αν αυτό δεν γίνει μέχρι την ενηλικίωση, ο νέος άνθρωπος θα χρειαστεί να κάνει πολλούς συμβιβασμούς στη ζωή του για να ισορροπήσει συναισθηματικά. Φυσικά είναι φανερό ότι όσο πιο υγιής είναι η προσωπικότητα του παιδιού, τόσο πιο εύκολα θα περάσει μέσα από την εφηβεία χωρίς να βιώσει έντονο άγχος, κατάθλιψη ή άλλα ψυχολογικά προβλήματα. Για αυτόν ακριβώς το λόγο θα πρέπει να επενδύει κανείς σε ενδιαφέρον και προσοχή, από νωρίς στην παιδική ηλικία ώστε να προλάβει αργότερα τα απρόβλεπτα.                                                                                              Πάντως δεν θα πρέπει να θεωρείται κανόνας η αναταραχή των νέων κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Συχνά παρουσιάζεται το φαινόμενο παιδιά στην εφηβεία να είναι πολύ ήσυχα και υπάκουα. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις, ότι τα παιδιά αυτά δείχνουν απροθυμία στο να μεγαλώσουν και μπορεί αυτό να οφείλεται στο ότι ζoυν σε αυταρχικό και τιμωρητικό περιβάλλον ή οι γονείς τους έχουν υπερσυναισθηματικές εκδηλώσεις απέναντί τους. Τότε έχουμε ουσιαστικά, την ανάπτυξη υπερβολικών μηχανισμών άμυνας (προς τις αναδυόμενες ενορμήσεις) που δημιουργούν φραγμό στη φυσιολογική διαδικασία ωρίμανσης.

Εξετάζοντας τους λόγους για τους οποίους ένας έφηβος μπορεί να πάθει κατάθλιψη αξίζει να αναφέρουμε ότι αυτοί διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Έτσι για κάποιους εφήβους μπορεί να εμπλέκονται πολλαπλοί παράγοντες, ενώ για κάποιους άλλους να υπάρχει ένας μόνο λόγος που προκάλεσε την ψυχική αυτή διαταραxή. Συχνά οι άνθρωποι παθαίνουν κατάθλιψη χωρίς κάποια φανερή αιτία. Οι έφηβοι όμως φαίνεται ότι έχουν σοβαρούς λόγους να προσβληθούν από κατάθλιψη καθώς προσπαθούν να αντεπεξέλθουν σε ξαφνικές σωματικές αλλαγές, στις πιέσεις των συνομηλίκων τους αλλά και τη δημιουργία ατομικής ταυτότητας. Μέσα σε όλη αυτή τη σύγχυση η κατάθλιψη δεν είναι πάντα ευδιάκριτη και συχνά κρύβεται πίσω από τα προβλήματα συμπεριφοράς και αντίδρασης των εφήβων. Οι έφηβοι δυσκολεύονται ιδιαιτέρως να εκφράσουν με λόγια αυτό που τους συμβαίνει, με αποτέλεσμα οι γονείς να είναι αυτοί που πρώτοι συνάγουν την ύπαρξη προβλήματος από τις αλλαγές συμπεριφοράς του παιδιού.                                  Παράγοντες όπως η απώλεια σημαντικών ατόμων, μια δύσκολη σχέση, οικονομικά προβλήματα, ή κάποια σημαντική αλλαγή στη ζωή του ατόμου (π.χ. διαζύγιο γονιών για τα παιδιά) αποτελούν παράγοντες που συνεισφέρουν στην εμφάνιση κατάθλιψης. Επίσης χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του εφήβου, όπως πεσιμιστική σκέψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αίσθηση ότι δεν έχει τον έλεγχο της ζωής του και τάση υπερβολικής ανησυχίας, συνεισφέρουν στην εμφάνιση κατάθλιψης. Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να εντείνουν την επιρροή στρεσογόνων καταστάσεων ή να παρεμποδίσουν όταν το άτομο προσπαθεί να τις αντιμετωπίσει και να αισθανθεί καλύτερα. Η ανατροφή και οι προσδοκίες ανάλογα με το φύλο του ατόμου επίσης επηρεάζουν τη διαμόρφωση αυτών των χαρακτηριστικών. Τα αρνητικά μοτίβα σκέψης αναπτύσσονται κατά την παιδική και εφηβική ηλικία. Πρόσφατη έρευνα στο Columbia University της Νέας Υόρκης έδειξε ότι κακοί χειρισμοί των γονιών αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης άγχους και κατάθλιψης στους εφήβους. Η λεκτική κακοποίηση, οι ασυνεπείς κανόνες, οι γονεϊκοί καυγάδες μπροστά στα παιδιά και η έλλειψη επίβλεψης μπορεί να συμβάλουν στην αύξηση του άγχους και της κατάθλιψης στα παιδιά.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η εφηβεία είναι η πιο δύσκολη περίοδος που συνήθως αντιμετωπίζουν οι γονείς και θα πρέπει να είναι έτοιμοι για κάτι τέτοιο. Τα παιδιά μπορεί να είναι αμφιθυμικά στη σχέση τους μαζί τους καθώς παλεύουν να αποκτήσουν τη δική τους ταυτότητα. Οι έφηβοι έχουν ήδη εκφράσει την ανάγκη τους για ανεξαρτησία, αλλά τώρα αντιλαμβάνονται ότι μια τέλεια ανεξαρτησία στη φάση αυτή τους εκθέτει σε ευθύνες και κινδύνους. Επομένως, ταλαντεύονται πότε προς την αναζήτηση συμπαράστασης από τους γονείς τους και πότε προς την άρνηση κάθε βοήθειας όταν φοβούνται μήπως χάσουν την ανεξαρτησία τους. Πρόκειται για μια φυσική αντίδραση και έχει σημασία η στάση των γονέων ώστε να μπορέσουν οι έφηβοι να βρουν τη διέξοδό τους. Οι γονείς καλούνται να συνειδητοποιήσουν ότι για να βοηθήσουν το παιδί τους που διανύει την εφηβεία χρειάζεται να παραμείνουν μια σταθερή φιγούρα, πρόθυμοι να το ακούσουν ανά πάσα στιγμή χωρίς να προσπαθούν να κυριαρχήσουν πάνω του. Ο γονιός θα παραμείνει ένας πολύτιμος σύμβουλος στις αναζητήσεις αλλά και στα προβλήματά του εφήβου.

Είναι πολύ σημαντικό να γίνει έγκαιρη διάγνωση της εφηβικής κατάθλιψης από ειδικό, ώστε να ακολουθήσει η κατάλληλη θεραπεία. Η κατάθλιψη είναι σοβαρή διαταραχή και μπορεί να χειροτερέψει και να απειλήσει την ίδια τη ζωή του ατόμου, αν δεν θεραπευτεί. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία το 1/3 των εφήβων που χρήζουν ψυχιατρικής παρακολούθησης πάσχουν από κατάθλιψη, ενώ το ποσοστό αυτοκτονιών στην εφηβική ηλικία έχει αυξηθεί περβολικά την τελευταία δεκαετία.