Mπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις φοβίες μας;

Δημοσιεύτηκε στην Πανθεσσαλική Εφημερίδα ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ στις 14/4/2013

 Η φοβία είναι ένας επίμονος και παράλογος φόβος για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, χώρο, κατάσταση ή δραστηριότητα που έχει ως αποτέλεσμα το άτομο να επιθυμεί έντονα την αποφυγή αυτού που φοβάται. Παρότι το αντικείμενο αυτό αντικειμενικά δεν προκαλεί φόβο, πολλές φορές υπάρχει το συναίσθημα του φόβου, ακόμα και μόνο στη σκέψη του ερεθίσματος.                                       

Προσοχή όμως, άλλο φοβία και άλλο φόβος. Ο φόβος είναι ένα  απόλυτα φυσιολογικό συναίσθημα που μας βοηθάει να προστατεύσουμε τον εαυτό μας, είναι το συναίσθημα που πηγάζει από την προσδοκία του κινδύνου. Φοβία αντίθετα είναι το συναίσθημα του φόβου μπροστά σε κάτι που δεν είναι πραγματικά επικίνδυνο, αλλά που εμείς αυθαίρετα εκλαμβάνουμε ως επικίνδυνο. Οι φοβίες αναφέρονται στην ύπαρξη φόβου που δεν έχει ρεαλιστική βάση. Ουσιαστικά δηλαδή η διάκριση βρίσκεται στο πόσο κατάλληλη και συμβατή με την αντικειμενική πραγματικότητα είναι η συναισθηματική μας αντίδραση.

Οι φοβίες, σύμφωνα με το σύστημα ταξινόμησης της Διάγνωσης  της Ψυχοπαθολογίας (DSM-IV) διακρίνονται σε 3 μεγάλες κατηγορίες:

Αγοραφοβία: Φόβος να είναι κανείς σε μέρη ή καταστάσεις από όπου η φυγή μπορεί να είναι δύσκολη (ή μπορεί να φέρει το άτομο σε δύσκολη θέση/ αμηχανία) ή στις οποίες μπορεί να μην υπάρχει δυνατότητα βοήθειας σε περίπτωση εμφάνισης πανικού. Μέρη που συνήθως αποφεύγουν άτομα με αγοραφοβία είναι τα μέσα μαζικής μεταφοράς (λεωφορεία, μετρό, αεροπλάνα κ.λ.π.), τα σούπερ μάρκετ και τα πολυκαταστήματα, τις ουρές (π.χ. σε ταμεία, τράπεζες, υπηρεσίες), το αυτοκίνητο ιδιαίτερα σε μποτιλιάρισμα, τα εστιατόρια ή μπάρ με πολύ κόσμο κ.λ.π. Το αποτέλεσμα της αγοραφοβίας είναι ότι περιορίζει πολύ την καθημερινή δραστηριότητα του ατόμου που πάσχει από αυτήν, για παράδειγμα τον δυσκολεύει το πώς θα πάει στη δουλειά του, πώς θα βγει έξω να διασκεδάσει, πώς θα κάνει τα ψώνια του. Να σημειωθεί ότι η αγοραφοβία μπορεί να παρουσιαστεί μόνη της χωρίς διαταραχή πανικού αν και τις περισσότερες φορές είναι φυσικό επακόλουθο του πανικού.

Ειδική φοβία: Φόβος συγκεκριμένων αντικειμένων (π.χ. κάποιων ζώων ή ενέσεων/ αίματος/ τραυμάτων) ή καταστάσεων (όπως, τούνελ, γέφυρες, λεωφορεία, ανελκυστήρες κ.α.). Πιο συγκεκριμένα, υπάρχει ένας αριθμός φοβιών που σχετίζονται με την υγεία μας – φοβίες σχετικά με τον οδοντίατρο, το γιατρό γενικά, τις ενέσεις, το αίμα, τις ασθένειες και τα μικρόβια – και έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζουν αρνητικά την υγεία μας διότι μας κάνουν να αδιαφορούμε για αυτήν. Επίσης, η ειδική φοβία κάποιων καταστάσεων μας καθιστά μη λειτουργικούς στην καθημερινότητά μας και έχει ως συνέπεια το να χάνουμε πράγματα από τη ζωή μας.

Κοινωνική φοβία: Φόβος ταπείνωσης ή αμηχανίας σε κοινωνικές καταστάσεις ή σε καταστάσεις που το άτομο έχει να επιτελέσει ένα έργο μπροστά σε κόσμο.  Υπάρχουν δυο  κατηγορίες κοινωνικής φοβίας. Η πρώτη κατηγορία είναι η ειδική κοινωνική φοβία όπου το άτομο φοβάται να προβεί σε συγκεκριμένες δραστηριότητες όταν το παρατηρούν άλλα άτομα, για παράδειγμα πολλοί αποφεύγουν να τρώνε μπροστά σε τρίτους, να γράφουν, να μιλάνε μπροστά σε κοινό, να απευθύνονται σε άτομα κύρους κ.α. Η δεύτερη κατηγορία είναι η γενικευμένη κοινωνική φοβία όπου το άτομο φοβάται την κριτική από τρίτους σε μια πληθώρα καταστάσεων της καθημερινής ζωής.

Οι φοβίες γενικά συντηρούνται εύκολα. Υπάρχουν δύο μηχανισμοί που συμβάλλουν στη διατήρηση των φοβιών. Ο πρώτος είναι αυτό που ονομάζουμε “επιλεκτική προσοχή”. Όταν έχουμε την πεποίθηση ότι μία κατάσταση είναι απειλητική, η προσοχή μας εστιάζεται σε μηνύματα από το περιβάλλον που είναι συμβατά με την αντίληψή μας. Ο δεύτερος μηχανισμός ονομάζεται “αποφυγή” και είναι πολύ χαρακτηριστικός. Το άτομο που έχει τη φοβία αποφεύγει συστηματικά την κατάσταση που φοβάται, με αποτέλεσμα να οδηγείται στην υπερεκτίμηση του κινδύνου που διατρέχει αν εκτεθεί στην κατάσταση που φοβάται. Οι μηχανισμοί αυτοί εμποδίζουν το άτομο να κατανοήσει ότι ο φόβος του δεν έχει απολύτως ρεαλιστική βάση.